Εθελοντισμός και σύγχρονη πόλη: Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης

το άρθρο αποτελεί μέρος μιας σειράς κειμένων του συγγραφέα με θέμα «Θεσσαλονίκη, 21ος αιώνας»

Ο εθελοντισμός αποτελεί μέρος της κοινωνίας του 21ου αιώνα. Οι πολίτες αυτό-οργανώνονται χάρη στα δίκτυα του ψηφιακού κόσμου, αλλά και την ανάπτυξη μιας νέας κοινωνικής ηθικής. Όσο περνάει ο καιρός, αναλαμβάνουν από μόνοι τους μεγαλύτερο μερίδιο της δημόσιας έκφρασης και δράσης. Η ύπαρξη οργανώσεων εθελοντών εκφράζει τις ανάγκες των τοπικών κοινωνιών για συγκέντρωση στα άμεσα και πρακτικά ζητήματα των πολιτών. Επίσης προσφέρει μια ευκαιρία στους συμμετέχοντες να αποκτήσουν σημαντικές γνώσεις και δεξιότητες.

Το 2011, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολόγιζε ότι περίπου 100 εκατομμύρια πολίτες της Ε.Ε. επένδυαν χρόνο, ταλέντο ή χρήμα για να συνεισφέρουν μέσα από δράσεις σε σχολεία, οργανώσεις νέων, ΜΚΟ, νοσοκομεία κλπ. Αυτό είναι ένα σημαντικό ποσοστό, περίπου το 20% του τότε πληθυσμού της Ένωσης. Μπορούμε να υποθέσουμε με ασφάλεια ότι αυτός ο αριθμός παραμένει σήμερα σταθερός, ή έχει αυξηθεί, χάρη στην διεύρυνση του αστικού πληθυσμού και τη χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης.

Ο εθελοντισμός έχει αποκτήσει ρίζες και στη Θεσσαλονίκη. Θα μπορούσαμε να αναφέρουμε εδώ μερικά παραδείγματα των τελευταίων δέκα ετών.

Η ομάδα i-sea, σε συνεργασία με τον Δήμο Καλαμαριάς, την άνοιξη και το καλοκαίρι του 2020 καθάρισε τον βυθό της μαρίνας της Αρετσούς.  Εθελοντές πολίτες βοήθησαν παράλληλα με τον καθαρισμό της ακτής από τη στεριά.

Όσον αφορά την πυροπροστασία του Σέιχ Σου, ήδη από το 1999 έχει δημιουργηθεί μια επίλεκτη ομάδα ειδικών αποστολών του δήμου Θεσσαλονίκης με εκατοντάδες μέλη- εθελοντές που χρησιμοποιούν για τις περιπολίες τους άλογα και «γουρούνες».

Εδώ και χρόνια λειτουργεί η ομάδα «Σχεδία στην πόλη» που οργανώνει δημιουργικές εθελοντικές δράσεις, εκπαιδευτικά προγράμματα και καλλιτεχνικά δρώμενα για παιδιά και νέους.

Περαιτέρω, πολλές μικρές ομάδες έχουν κατά καιρούς κάνει την παρουσία τους σε διάφορους χώρους: οι Los Lampicos με στόχο τον καθαρισμό της παραλίας από τις μουντζούρες, οι Streetpanthers με στόχο την αποτροπή της παράνομης στάθμευσης των αυτοκινήτων, οι Kids in Action με οργάνωση φεστιβάλ δρόμου, η Ένωση για τα Δικαιώματα των Πεζών με πρωτοβουλίες για πιο βιώσιμους δρόμους, οι Active Thessaloniki, καθώς και οι Thessaloniki Next2U με στόχο την αισθητική των δημόσιων χώρων όπως η ανάπλαση 36 στάσεων λεωφορείων.

Η λίστα είναι πολύ μακριά και θα μπορούσε να συμπληρωθεί από πολλά ακόμα σχήματα, άλλα βραχύβια και άλλα πιο σταθερά. Το 2011 δημιουργήθηκε μάλιστα το «Thessdiktio», δηλαδή το δίκτυο εθελοντικών οργανώσεων Θεσσαλονίκης. Κύριοι στόχοι του είναι η συνεργασία και η δικτύωση σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και η ανάδειξη της αξίας του εθελοντισμού και της ενεργής συμμετοχής του πολίτη στα κοινωνικά δρώμενα.

Οι πρωτοβουλίες εθελοντικής δράσεις εκδηλώνονται κυρίως σε τρεις μορφές:

• αυτό-οργανωμένες δράσεις πολιτών ή συλλόγων
• πρωτοβουλίες δημόσιων αρχών, όπως Δήμων, με τη συνδρομή εθελοντών
• δράσεις εταιριών, ή με τη χορηγία εταιριών, στο πλαίσιο της εταιρικής κοινωνικής ευθύνης.

Οι δημοτικές αρχές θα πρέπει να αξιοποιήσουν τη δίψα των πολιτών, και ειδικά των νέων, για δημιουργική δράση και προσφορά στην πόλη τους. Το δυναμικό είναι τεράστιο. Θα πρέπει να οργανώσουν τη διοίκησή τους έτσι ώστε να ενσωματώσουν πρωτοβουλίες πολιτών. Ο Δήμος Θεσσαλονίκης έχει δημιουργήσει το «Αυτοτελές τμήμα εθελοντισμού, νεολαίας και διοικητικής βοήθειας», αλλά η δράση του δείχνει μάλλον ισχνή. Θα θέλαμε να δούμε μια πιο ουσιαστική λειτουργία.

Ένα ενδιαφέρον παράδειγμα έρχεται από τον Δήμου Αθηένου στην Κύπρο, όπου λειτουργεί εδώ και μισό αιώνα το “Συμβούλιο Κοινοτικού Εθελοντισμού”. Αποτελείται από 48 μέλη που αντιπροσωπεύουν όλες τις οργανώσεις, σωματεία και οργανισμούς της Αθηένου: Εκκλησίες, Κοινοτική Αρχή, όπως και τα τοπικά Κυβερνητικά Γραφεία. Θα μπορούσαν οι δήμοι της Θεσσαλονίκης να δημιουργήσουν αντίστοιχα μια παράλληλη δομή, δηλαδή ένα συμβούλιο εθελοντών, το οποίο θα μπορούσε με πιο οργανωμένο τρόπο να συνδράμει το έργο των δημοτικών αρχών. Οι επιχειρήσεις της πόλης με κοινωνική ευαισθησία, θα μπορούσαν να συμμετάσχουν επίσης.

Ο αντίλογος βέβαια σε μία τέτοια πρόταση θα είχε να κάνει με το γεγονός ότι έτσι δημιουργείται μια ακόμα βαρετή γραφειοκρατική δομή, με αμφίβολη αποτελεσματικότητα. Θα απαντούσαμε: ναι, αυτό είναι πιθανό. Ωστόσο η επιτυχία θα εξαρτηθεί αποκλειστικά από το πώς θα κάνουμε χρήση του θεσμού. Αν ακολουθήσουμε το παράδειγμα της Αθηένου, θα δούμε ότι το Συμβούλιο εκεί επικέντρωσε τη δράση του μόνο σε τέσσερα συγκεκριμένα προγράμματα (γηροκομείο, παιδοβρεφοκομικό σταθμό, και άλλα δύο γενικής πρόνοιας). Μια τόσο στοχευμένη δράση είναι συνήθως αποδοτική.

Θα μπορούσε να συμβεί το ίδιο στη Θεσσαλονίκη, όπου το συμβούλιο εθελοντών θα μπορούσε να εστιάσει μόνο σε πέντε – έξι πιο σημαντικά προβλήματα, όπως για παράδειγμα στους άστεγους, τον καθαρισμό ρεμάτων, τη δασική προστασία, την ανάδειξη μνημείων, τη φροντίδα για αδέσποτα ζώα και την προστασία των χώρων των πεζών από τα αυτοκίνητα.

Κακά τα ψέματα, ο εθελοντισμός δεν είναι κάτι που επιβάλλεται από τη δημόσια διοίκηση. Αποτελεί εξ ορισμού ένα κοινωνικό φαινόμενο. Ωστόσο θα μπορούσε να ενισχυθεί και να συντονιστεί καλύτερα από τις τοπικές αρχές προς όφελος όλων. Η Θεσσαλονίκη έχει δημιουργήσει ήδη τη δική της παράδοση και είναι έτοιμη για το επόμενο βήμα.