Η πόλη πρέπει επιτέλους να πει τι ακριβώς θέλει, με ρεαλισμό και συγκροτημένο σχέδιο δράσης.
Λέξεις: Γιάννης Καραμήτσιος και Μερσίνη Παπαδοπούλου.
Τα πιο ρεαλιστικά και ουσιαστικά συμπεράσματα της εκδήλωσης για το κυκλοφοριακό πρόβλημα και τη βιώσιμη κινητικότητα στη Θεσσαλονίκη που διεξήχθη τον Οκτώβριο του 2022 στο Εμπορικό και Βιομηχανικό Επιμελητήριο, παρουσιάζει το σωματείο «Θεσσαλονίκη 21ος αιώνας».
Στο πάνελ των ομιλητών συμμετείχαν ο κ. Πάρις Μπίλλιας, Αντιπεριφερειάρχης Υποδομών και Μεταφορών, ο Καθηγητής ΑΠΘ Σπύρος Βούγιας, συγκοινωνιολόγος και δημοτικός σύμβουλος, ο Διευθυντής της Τροχαίας Θεσσαλονίκης Ταξίαρχος Θωμάς Γέρμανος, η κ. Μαρία Ζουρνά, δημιουργός της ομάδας «Παρατηρητήριο Θεσσαλονίκης» και μηχανικός του Δήμου Θεσσαλονίκης, και ο κ. Γιάννης Καραμήτσιος, πρόεδρος του σωματείου.
Τις παρουσιάσεις των κεντρικών ομιλητών ακολούθησε μια ζωντανή συζήτηση με το κοινό, στο οποίο συμμετείχαν και φορείς που έκαναν τις δικές τους παρεμβάσεις.
Το πρόβλημα
Η Θεσσαλονίκη πάσχει από σοβαρό κυκλοφοριακό πρόβλημα. Κάθε μέρα πραγματοποιούνται πάνω από δύο εκατομμύρια μετακινήσεις μισού εκατομμυρίου οχημάτων. Το κέντρο είναι σχεδόν μόνιμα φρακαρισμένο. Οι θέσεις για στάθμευση είναι ελάχιστες, με το διπλοπαρκάρισμα να συνιστά μόνιμο φαινόμενο. Οι φορτοεκφορτώσεις διεξάγονται παντού, χωρίς όρια και χωρίς να τηρείται το ισχύον ωράριο. Το μετρό εκτιμάται ότι θα απορροφήσει τη σημερινή χρήση ιδιωτικών οχημάτων μόνο μέχρι 20%. Ο ΟΑΣΘ πάσχει ακόμα από σοβαρές ελλείψεις. Πέραν της παραλίας, οι ποδηλατόδρομοι είναι ελάχιστοι, αποσπασματικοί και χωρίς προδιαγραφές ασφάλειας. Οι υποδομές για τα άτομα με κινητικά προβλήματα κρίνονται επιεικώς ανεπαρκείς.
Οι προτάσεις μας
Μετά από τις τοποθετήσεις των ομιλητών και τις παρεμβάσεις πολλών φορέων και πολιτών, καταλήγουμε στις εξής βασικές προτάσεις:
- Έργα υποδομών
Η πόλη θα χρειαστεί σταδιακό επανασχεδιασμό της κυκλοφορίας και σημαντικά έργα υποδομών. Η ολοκλήρωση και θέση σε λειτουργία της βασικής γραμμής του μετρό και του κλάδου προς Καλαμαριά, η επέκταση του δικτύου στη Δυτική Θεσσαλονίκη και η σύνδεση με το Αεροδρόμιο, θα επιφέρουν τα επόμενα χρόνια καταλυτικές αλλαγές στην κυκλοφοριακή οργάνωση της πόλης. Σημαντική ανακούφιση αναμένεται να φέρει και η υπερυψωμένη περιφερειακή οδός (fly over). Τα χρονοδιαγράμματα πρέπει να τηρηθούν με συνέπεια – ειδικά ως προς την κατασκευή του fly over που θα δημιουργήσει επιπρόσθετα κυκλοφοριακά προβλήματα όσο αυτή θα διαρκέσει. Η διαπλάτυνση της παλιάς παραλίας με το σχεδιαζόμενο ντεκ πρέπει να ολοκληρωθεί γρήγορα, καθώς δεν παρουσιάζει ιδιαίτερες τεχνικές δυσκολίες. Η ιδέα της υπογειοποίησης της παραλιακής λεωφόρου θα πρέπει να επανεξεταστεί με βάση τα σημερινά δεδομένα του κυκλοφοριακού φόρτου, με στόχο να ανακουφίσει το κέντρο από τη διερχόμενη κυκλοφορία. Μόνο έτσι θα μπορέσουν να υλοποιηθούν οραματικές επεμβάσεις, όπως η πεζοδρόμηση οδικών αρτηριών (Τσιμισκή, Νίκης κλπ).
- ΟΑΣΘ
Αν και ομολογουμένως έχουν γίνει προσπάθειες τα τελευταία χρόνια, η εξυπηρέτηση του κοινού απέχει πολύ από το να χαρακτηριστεί ικανοποιητική. Τα δρομολόγια και τα λεωφορεία πρέπει να αυξηθούν. Ο διαγωνισμός για τα νέα ηλεκτρικά οχήματα πρέπει να ολοκληρωθεί γρήγορα, και για αυτό θα χρειαστεί ίσως ισχυρότερη πίεση στο Υπουργείο Μεταφορών από τους φορείς της πόλης. Η προμήθεια των νέων ηλεκτρικών και άλλων λεωφορείων προβλέπεται για το 2024, κάτι το οποίο σημαίνει ότι το χρονοδιάγραμμα έχει πάει ήδη πίσω.
- Ωράρια φορτοεκφορτώσεων
Τα ωράρια φορτοεκφορτώσεων πρέπει να τηρηθούν με συνέπεια και αυστηρότητα. Για την ελάφρυνση του κυκλοφοριακού, θα πρέπει να εφαρμοστεί το ωράριο που ισχύει σήμερα: δηλαδή η τροφοδοσία των καταστημάτων με φορτηγά άνω του 1,5 τόνου να γίνεται μεταξύ 8:30μμ και 8:30πμ. Αυτό φυσικά απαιτεί λειτουργικές ρυθμίσεις στις επιχειρήσεις, ωστόσο έτσι γίνεται σε όλο τον κόσμο και μόνο έτσι θα απελευθερωθεί η κίνηση στις πρωινές και απογευματινές ώρες αιχμής.
- Περιορισμοί στην ταχύτητα
Διεθνώς οι προδιαγραφές επιβάλλουν τη γενική μείωση του ορίου ταχύτητας στο αστικό οδικό δίκτυο κάτω από 40 ή 30 χλμ/ώρα, τουλάχιστον σε δρόμους χαμηλής κυκλοφορίας. Ένα τέτοιο μέτρο θα συντελούσε σε μείωση ρύπων, περισσότερη ασφάλεια και στροφή σε πιο ήπια μέσα μετακίνησης.
- Αποκέντρωση υπηρεσιών – πόλη των 15 λεπτών
Στην Ευρώπη αναπτύσσεται η ιδέα των «πόλεων των 15 λεπτών», δηλαδή των συνοικιών που θα προσφέρουν στους κατοίκους τους όλα τα αναγκαία αγαθά και υπηρεσίες σε απόσταση 15 λεπτών με τα πόδια. Αυτό φυσικά δεν μπορεί να συμβεί μέσα σε ελάχιστο χρόνο, ωστόσο θα πρέπει να εξεταστούν κάποιες δράσεις από όλους τους Δήμους και την Περιφέρεια. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να εξεταστεί η ενίσχυση των τοπικών εμπορικών κέντρων επιπέδου συνοικίας, η καλύτερη σύνδεση των συνοικιών μεταξύ τους με αστική συγκοινωνία, και φυσικά η ενίσχυση των υποδομών τους με σχολεία όλων των βαθμίδων, παιδικούς σταθμούς, κέντρα υγείας, χώρους στάθμευσης, σημεία ανακύκλωσης, πάρκα και λειτουργικούς δημόσιους χώρους. Πρόκειται για ένα οριζόντιο πρόγραμμα με γνώμονα τον ολιστικό επανασχεδιασμό του τρόπου ζωής στην πόλη μας.
- Διπλοπαρκαρίσματα
Οι δημοτικές αρχές θα πρέπει να γίνουν αυστηρότερες όσον αφορά τις παράνομες σταθμεύσεις, να απομακρύνουν άμεσα τα παρανόμως τοποθετημένα οχήματα και να περιφρουρήσουν καλύτερα τους χώρους στάθμευσης. Θα ήταν χρήσιμο να επανέλθουν τα πασαλάκια σε μερικές οδούς, καθώς αποτρέπουν αποτελεσματικά το φαινόμενο του διπλοπαρκαρίσματος. Πολλά μπορούν να γίνουν στο θεσμικό επίπεδο, τουλάχιστον όπου η τοπική αυτοδιοίκηση έχει την αρμοδιότητα αδειοδότησης. Για παράδειγμα, σουπερμάρκετ και εταιρίες διανομής να λαμβάνουν αδειοδότηση μόνο αν διαθέτουν ιδιόκτητες θέσεις στάθμευσης για τα οχήματά τους, τα δίκυκλα και την καθημερινή φορτοεκφόρτωση. Για το πρόβλημα της στάθμευσης, θα πρέπει επίσης να εξεταστούν οι κατασκευές υπόγειων χώρων, όπου αυτό είναι εφικτό (όπως ΔΕΘ, λιμάνι, πλατεία Ελευθερίας ή άλλοι μεγάλοι χώροι).
- Έξυπνοι σηματοδότες
Η τοποθέτηση έξυπνων σηματοδοτών, που θα επικοινωνούν μεταξύ τους και θα δείχνουν το πράσινο και το κόκκινο ανάλογα με την πυκνότητα και ροή της κίνησης, θα ανακουφίσει σε μεγάλο βαθμό την κυκλοφορία. Από πιλοτικά προγράμματα στις ΗΠΑ έχει υπολογιστεί ότι ένα τέτοιο σύστημα θα μπορούσε να μειώσει τον χρόνο που περνά ο καθένας στο αυτοκίνητο κατά 30%. Προς το παρόν, το έργο της ενοποίησης των φαναριών στη Θεσσαλονίκη υλοποιείται από την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας και απομένει να αποδειχθεί αν θα βελτιώσει τους χρόνους των μετακινήσεων.
- Κυκλικοί κόμβοι
Οι κυκλικοί κόμβοι χρησιμοποιούνται στις ευρωπαϊκές πόλεις όλο και περισσότερο στις διασταυρώσεις, αντικαθιστώντας τους φωτεινούς σηματοδότες. Συνεισφέρουν στον εξορθολογισμό της κίνησης, μειώνουν δραματικά τα ατυχήματα και βελτιώνουν αισθητικά το αστικό τοπίο.
- Διαμοιρασμός αυτοκινήτων
Στην Ευρώπη οι γειτονιές οργανώνονται και οι πολίτες αναζητούν τρόπους για να μοιράζονται τα αυτοκίνητά τους εναλλακτικά. Το φαινόμενο του ενός ατόμου ανά όχημα πρέπει να περιοριστεί. Οι ίδιοι οι Δήμοι θα πρέπει να προωθήσουν μέσα από δικές τους πλατφόρμες τον διαμοιρασμό των οχημάτων, και να δώσουν κίνητρα στους δημότες τους να τον χρησιμοποιήσουν όλο και περισσότερο.
- Υποδομές για άτομα με αναπηρία
Ολόκληρη η αλυσίδα μετακίνησης από την προέλευση ως τον προορισμό πρέπει να μελετηθεί, να σχεδιαστεί και να μετατραπεί σε προσβάσιμη, ξεκινώντας από την πληροφόρηση, τον δημόσιο χώρο, τα διαδοχικά μέσα μεταφοράς και τα κτίρια, κατακόρυφα και οριζόντια. Οι επόμενες επενδύσεις του ΟΑΣΘ θα πρέπει να περιλαμβάνουν λεωφορεία χαμηλού δαπέδου ή με δυνατότητα να χαμηλώνουν. Θα πρέπει όλα τα λεωφορεία να διαθέτουν πτυσσόμενη ράμπα, με θέσεις πρόσδεσης αμαξιδίου ή παιδικού καροτσιού και με ηχητική αναγγελία στάσεων. Όλες οι στάσεις θα πρέπει να ανασχεδιαστούν, κάποιες από αυτές να μετατοπιστούν σε συμφωνία με τον ΟΑΣΘ, να διαπλατυνθούν οι χώροι αναμονής του κοινού, να κατασκευαστούν ράμπες ή πλατφόρμες προσέγγισης στο λεωφορείο, ώστε να γεφυρωθεί το υψομετρικό κενό, και να απομακρυνθούν εμπόδια όπως περίπτερα, κάδοι ή σταθμευμένα οχήματα.
- Παρουσία τροχαίας
Η παρουσία τροχονόμων μπορεί να φέρει θεαματικά αποτελέσματα σε κρίσιμες ημέρες και σημεία της πόλης με υψηλό κυκλοφοριακό βάρος. Για αυτόν τον λόγο θα πρέπει η τροχαία να κάνει έναν επανασχεδιασμό της κατανομής των δυνάμεών της, σε συνεργασία με τη δημοτική αστυνομία.
- Μονά – ζυγά
Όσο και αν δεν μας αρέσουν τα απαγορευτικά μέτρα, η εισαγωγή του συστήματος μονών – ζυγών δείχνει ως η πιο δραστική λύση για τη μείωση της κυκλοφορίας. Την ιδέα την υποστηρίζει ο διευθυντής της τροχαίας, ο οποίος διευκρίνισε ότι αφορά όλη την πόλη και όχι μόνο το κέντρο. Παρά τα σοβαρά μειονεκτήματα αυτής της λύσης που θα μπορούσαν να παρατεθούν, πιστεύουμε ότι είναι μία εκδοχή που πρέπει να εξεταστεί ως λύση ανάγκης – τουλάχιστον για όσο διάστημα εκκρεμούν τα μεγάλα έργα που θα φέρουν κάποια ανακούφιση. Η πρόταση αυτή θα πρέπει να περάσει μέσα από συγκοινωνιακές μελέτες πάνω στο κυκλοφοριακό μοντέλο της πόλης.
- Θαλάσσια συγκοινωνία
Υποστηρίζουμε τη θαλάσσια συγκοινωνία ως εναλλακτική λύση για την εξυπηρέτηση ενός τμήματος των μετακινήσεων, ιδίως από το Δήμο Θερμαϊκού προς το κέντρο της πόλης. Δεν περιμένουμε βέβαια από τη θαλάσσια συγκοινωνία να λύσει το πρόβλημα του κυκλοφοριακού, καθώς εκτιμάται ότι θα εξυπηρετήσει μόνο μέχρι 15 χιλιάδες επιβάτες καθημερινά. Ωστόσο, στο βαθμό που είναι βιώσιμη, θα έδινε έναν ισχυρό συμβολικό τόνο και θα πρόσφερε και μια άλλη διάσταση στη ζωή της πόλης, όπως ψυχαγωγία και συμβολή στην τουριστική ανάπτυξη.
- Συμπερασματικά: συνεκτικό σχέδιο – τι θέλουμε μέχρι το 2030
Τέλος, θα ήταν καλό να ξεκαθαρίσουμε στη Θεσσαλονίκη τι ακριβώς θέλουμε να επιτύχουμε για το κυκλοφοριακό μέχρι το 2030. Αυτό θα χρειαστεί ένα ΣΒΑΚ μητροπολιτικού επιπέδου, για όλο το Πολεοδομικό Συγκρότημα, επιλογή των πιο σημαντικών προτεραιοτήτων του, και συγκρότηση ενός σχεδίου που θα προταθεί στην κεντρική κυβέρνηση για χρηματοδότηση και υλοποίηση. Από ένα σημείο και έπειτα, η Θεσσαλονίκη πρέπει να πει στην Αθήνα τι ακριβώς θέλει, με ρεαλισμό και συγκροτημένο σχέδιο δράσης. Θέλουμε να φανούμε χρήσιμοι και για αυτόν τον λόγο κοινοποιούμε το κείμενο αυτό σε όλους τους φορείς της πόλης που μπορούν να συμβάλουν στη βελτίωση του προβλήματος: στην Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας, στους Δήμους, στην Τροχαία, στον ΟΑΣΘ και στην Αττικό Μετρό Α.Ε.. Θα συνεχίσουμε και με άλλες εκδηλώσεις, σε πιο στοχευμένα αντικείμενα που αφορούν το κυκλοφοριακό πρόβλημα αλλά και την ποιότητα ζωής στην πόλη γενικότερα.
Ο Γιάννης Καραμήτσιος και η Μερσίνη Παπαδοπούλου είναι μέλη του σωματείου «Θεσσαλονίκη 21ος αιώνας».
MEDIA